6000 سال ساخت و ساز در دل سنگ[1] گردآوری و تنظیم: ابوالقاسم مظفری غارها و فضاهای زیرزمینی که بطور طبیعی شکل گرفته بودند، منزلگاه دائمی بشر ما قبل تاریخ بود. مطالعات صورت گرفته در ارتباط با محل اسکان انسانهای اولیه، بیانگر این مطلب است که 250,000 سال قبل وی در غارهایی زندگی میکرده است که آنها را مطابق با سلیقه خود شکل میداده است. هنر مهندسی سنگ، در آنزمان برش سنگهای آهکی نرم توسط یک تکه از سنگ سخت خارا بود. قدیمیترین اثرهای هنری، مربوط به نقاشیهای داخل غار در فرانسه و اسپانیا است. غارهایی که این نقاشیها در آنها ترسیم شده است. از نقطه نظر مهندسی سنگ نیز قابل توجهند، چون دارای تونلهایی با قدمت بیش از 12000 سال هستند که به دست بشر ساخته شده است. آغاز عصر برنز که قدمت آن به 6000 سال قبل برمیگردد، پیش درآمدی برای کارهای معدنی و صنعت معدن در منطقه خاورمیانه بود. از آن زمان تاکنون همواره معادن برای بشر وجود داشته است، بطوریکه در کتاب مقدس انجیل نیز وصف آن آمده است. ( J0b28:1-11). روش به کار گرفته شده برای خرد کردن سنگها، توسط معدنکاران نخستین، استفاده از گوه، چکش و نیز داغ کردن سنگها با آتش و سپس ریختن آب روی آنها بود. معابد سنگی و اهرام مصر باستان، شامل کارهای زیرزمینی گستردهای است. چینیها، ایرانیان و یونانیان جهت آبرسانی و عبور لولههای انتقال آب در 2500 سال پیش تونل حفر مینمودند. در طول حکمروایی سلسله هان (Han) در چین، حدود 2000 سال قبل، 10000 سرباز چینی تونلی به طول 3.5 کیلومتر برای عبور قسمتی از کانال Long shou از میان منطقه کوهستانی حفر نمودند. در خلال سالهای امپراطوری روم و مدتها بعد از آن، دفاع از شهرها توسط تونلی که در زیر دیوار خارجی شهر حفر میشد، انجام میگرفت. مدافعان این شهرها اولین روشهای ژئوفیزیکی را جهت اندازهگیری ارتعاشات فضاهای حفر شده توسعه دادند که این موضوع کوششی برای کشف تونلهای دشمنانشان محسوب میشد. بودائیان معابد خود را در 2300 سال قبل در دل سنگ میساختند که بعضی از آنها، بخصوص در اطراف جاده ابریشم در هند و چین هنوز باقی ماندهاند، در کنار برخی دلائل مذهبی، تصمیم بر اینکه معابد را در سنگ بنا کنند، گرمایش و سرمایش آنها هم میتواند مطرح باشد، چون فضاهای سنگی نسبت به محیط بیرونی خود عموماً در تابستانها خنکتر و در زمستانها گرمتر هستند. مسیحیان اماکن مسکونی، صومعهها و معابد زیادی را دور تا دور دریای مدیترانه در 17 قرن تمدن خود، در دل سنگ بنا کردند.آنها به محلهایی که دسترسی به آنها دشوار بود، نیاز داشتند تا از تعقیب و محاکمه توسط مخالفان در امان باشند. ساختمانهای سنگی در دل کوهها میتوانست تا حدی پاسخگوی این مطلب باشد چون از قابلیت دفاع بیشتری برخوردار بودند. اگر چه حدود 600 سال قبل، باروت در اروپا اختراع شد ولی این کشف باعث تحول در فضاهای سنگی نگردید، چون برای احداث این فضاها، علاوه بر مواد منفجره، به فن حفاری و مواد دیگر نیز احتیاج بود که تا عصر صنعتی تغییر چندانی در آن بوجود نیامد. برای نخستین بار بود که لئونارد داوینچی امکان احداث یک کانال بین رودخانه های Garonne و Aube در فرانسه را بررسی کرد و این مطلب تا تکمیل کانال Langudoc در سال 1969 ناشناخته باقی ماند. برای اولین بار بود که در حفر تونل این کانال از باروت استفاده شد. تونلسازی مدرن در ارتباط با سیستم راهآهن بریتانیا و اروپای مرکزی در خلال سالهای 1950-1940 آغاز شد. این ایام با برداشتن گامهای بلند و اقدامات موثر در فن حفاری و مهندسی تونل، مصادف بود. در قرن نوزدهم، مشهورترین تونل جهان یعنی تونل Rotherhite در زیر رودخانه Thames لندن حفاری شد. این تونل خلال سالهای 1848 – 1827 ساخته شد. تونل شناخته شده دیگری که ایده آن از زمان ناپلئون مطرح شد، تونل مانش بین فرانسه و انگلستان بود که عملاً تا دهه 1880 کاری روی آن صورت نگرفت.اما پیشبینی میشد قبل از سال 2000 این رویا محقق شود. ایجاد فضاهای بزرگ در دل سنگ در طول سالهای جنگ جهانی دوم آغاز شد. این فضاها نخست در کشورهای فنلاند، نروژ و سوئد جهت ذخیرهسازی سوخت و پناهگاه طراحی و اجرا شدند. اولین نیروگاه برقابی زیرزمینی کشورهای اسکاندیناوی در سال 1914 در کشور سوئد تکمیل شد. بزرگترین سطح مقطع این فضا به 50مترمربع میرسد. از آنزمان تاکنون، نیروگاههای برقابی زیادی در کشور سوئد و نروژ در دل سنگ ایجاد شدهاند. اولین فضای زیرزمینی برای ذخیره سوخت در کشور فنلاند در شهر Porvoo قرار دارد. مقطع عرضی این مخزن 600مترمربع میباشد. کشورهای اسکاندیناوی بعلت داشتن تکنولوژی پیشرفته حفاری در شرایط مساعد زمین، رهبری مهندسی سنگ را در دست دارند. از سالهای 1950 به بعد مهندسی سنگ و استفاده از فضاهای زیرزمینی نقش مهمی را در معماری و مهندسی شهری کشورهای پیشرفته ایفا کرده است. از زمانیکه رابطه بین نبود بهداشت و گسترش بیماریهای واگیردار کشف شد، کانالهای فاضلاب در شهرهای بزرگ به زیرزمین برده شد. لولهها، کابلها، کانالهای فاضلاب و کارخانجات تصفیه آب اکثراً در زیرزمین و در نزدیکی استفادهکنندگان از آن، نصب و یا ساخته میشوند. ترافیک رو به فزونی مراکز پرجمعیت، باعث استفاده از تونلهای زیرزمینی برای عبور و مرور و نیز پارگینهای زیرزمینی شده است. مسائل زیست محیطی و جلوگیری از رانش زمینها دیگر دلائل استفاده از فضاهای زیرزمینی قلمداد میگردد. ساخت مترو مسکو، لیننگراد و استکلهم نخستین گام در معماری زیرزمینی تلقی میشود. استفاده از فضاهای زیرزمینی، برای احداث کارخانجات صنعتی، مراکز تجاری، تسهیلات رفاهی و ورزشی باعث نقش آفرینی موثر آرشیتکتها در طراحی و ساخت این فضاها شده است. درادامه با توجه به رسالت انجمن تونل ایران درگسترش و ارتقای فناوری صنعت تونل سازی و فضاهای زیرزمینی،ترجمه بخشهایی از کتاب “The Rock Engineering Alternative” با حمایت انجمن ساخت و ساز زیرزمینی و انجمن تونل فنلاند منتشر شده است با دو عنوان زیر آورده شده است. امید است مورد استفاده علاقه مندان قرار گیرد. (از همکاران گرامی تقاضا می شود مطالب تکمیلی خود را به پست الکترونیکی انجمن info@irta.ir ارسال نمایند.) - فضاهای زیرزمینی - تونل های ترافیکی
|